Dilemma

Posted on 15-10-2014 in Suzanne van de Vathorst

Soms kom ik een echt ethisch dilemma tegen in mijn werk. Een ethisch dilemma is een bijzonder soort ethisch probleem. Niet alle ethische problemen zijn dilemma’s. Als je een ethisch probleem hebt, dan vraag je je af wat het (moreel) goede is om te doen. Een ethisch dilemma is zo’n probleem zonder oplossing.

Wat je ook kiest, het gaat je iets kosten, en dat ‘iets’ gaat je aan het hart. Aspirant klokkenluiders bijvoorbeeld moeten zich afvragen wat zij erger vinden, leven met vuile handen omdat zij meedoen aan de ‘conspiracy of silence’, of ‘aan de bel trekken’ in de wetenschap dat het met klokkenluiders maar zelden goed af loopt. Een nog moeilijker voorbeeld is ‘Sophie’s choice’. Bekend van boek en film. Sophie wordt gedwongen te kiezen tussen haar twee kinderen, want als ze niet kiest gaan ze allebei dood, en als ze er eentje kiest zal die blijven leven. Niet kiezen jaagt beide kinderen de dood in. Wel kiezen maakt dat zij moet leven met het feit dat zij eentje gekozen heeft.

Euthanasie is voor veel artsen ook een echt dilemma
Aan de ene kant willen zij mensen helpen, leed verzachten. Aan de andere kant is er dan iemand wiens leed alleen verzacht kan worden door hem dood te maken. Goed doen door dood maken, zoals de ethicus Dick Meerman dat noemde. Maar waar bij euthanasie nog altijd de patiënt zelf degene is die afweegt wat erger is, zo doorleven of sterven, en deze de dokter dus kan overtuigen dat die goed zal doen, is het bij kleine kinderen, pasgeborenen, nog moeilijker om te weten wat goed is.

Het kind zelf kan het niet zeggen wat ie wil
Hij kan het ook niet weten. Er is meer dan alleen een communicatieprobleem; de medische onzekerheden zijn soms groot – het kan later meevallen maar ook vreselijke tegenvallen, alle diagnostische technieken ten spijt kunnen we nog steeds de toekomst niet voorspellen; de ouders zijn verward en verdrietig zo kort na de geboorte en na het slechte nieuws. Voeg daar nog een scheutje bij van wat heet ‘response shift’ (de meeste mensen wennen aan een nieuwe situatie ook al zijn ze slechter af) en van ‘cognitieve dissonantie’ (een bijzondere vorm van de feiten aanpassen aan wat je gelooft) en je hebt een verdrietige en verwarrende cocktail.

Hoe in zo’n situatie te beslissen?
Kinderartsen in gespecialiseerde kinderziekenhuizen doen dit misschien niet dagelijks, maar wel regelmatig. Ik heb groot respect voor de zorgvuldigheid waar ze mee wikken en wegen: het belang van het kind, de context van het gezin, de kansen en de risico’s. Af en toe mag ik bij zo’n bespreking zijn, van een probleem waarvan ik weet dat het een echt dilemma is: er is geen optie die ons allemaal opgelucht doet ademhalen. Er zal besloten moeten worden, en wat de artsen ook beslissen, het zal diep verdriet te weeg brengen. De keuze? Tussen langdurig levenslang behandelen, met een verkorte levensverwachting en ernstige bijwerkingen, met een groot offer van de ouders, of laten sterven, tot groot verdriet van de ouders…

Suzanne van de Vathorst is sinds juli 2013 bijzonder hoogleraar ‘Kwaliteit van de laatste levensfase en van sterven’ in het AMC in Amsterdam. Zij werkt daarnaast al sinds 1997 in het Erasmus MC bij de afdeling medische ethiek. In de loop der jaren heeft zij onderzoek gedaan op allerlei thema’s maar concentreert zich nu op levenseinde-vraagstukken, en ethiek van medisch-wetenschappelijk onderzoek.

(Foto: Malakhava Ganna/Shutterstock)

Volg ons