RVS over derde levensfase: Zet in op generatiebewust beleid

Posted on 09-01-2020 in Actueel, Nieuws, Ouderenzorg, Sociaal domein

We worden steeds ouder en blijven langer gezond. Veel mensen leveren na hun pensionering in de ‘derde levensfase’ een grote bijdrage aan de maatschappij. In het advies ‘De derde levensfase: het geschenk van de eeuw’ stelt de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) dat het maatschappelijk potentieel meer verzilverd kan worden, wanneer zowel maatschappelijke organisaties, overheden als bedrijven zich meer inzetten voor generatiebewust beleid. Dat betekent zorgen voor diverse en passende arrangementen die eraan bijdragen dat ‘jonge ouderen’ diverse maatschappelijke rollen kunnen vervullen.

De voorzitter van de RVS, Jet Bussenmaker, heeft de afgelopen tijd verteld over de mantelzorg die zij verleende aan haar ouders in hun laatste jaren. In het voorwoord van het advies schrijft ze: ‘Ouderen hoeven niks meer en dat is fijn, maar ze willen en kunnen vaak nog wel veel. Daarvoor maken we als samenleving te weinig ruimte. En als zorg wel aan de orde is, bieden we niet altijd de flexibiliteit die nodig is.’ Dat is volgens haar de kernboodschap van het advies.

Van betekenis zijn
De derde levensfase begint wanneer mensen met pensioen gaan en eindigt wanneer ze kwetsbaar zijn en zorg nodig hebben. Deze fase verdient volgens de RVS meer bekendheid en een duidelijk profiel. Voor veel mensen is de derde levensfase er een van relatieve vrijheid, waarin nieuwe mogelijkheden ontstaan. Veel mensen in deze levensfase willen van betekenis zijn: voor hun naasten of voor anderen of voor de samenleving. Dat is niet altijd even eenvoudig. Beleid, regelgeving en voorzieningen sluiten niet vanzelfsprekend aan op de wensen en behoeften van mensen in de derde levensfase. Bovendien zijn er ook mensen die in deze periode worstelen met financiële zorgen of gezondheidsproblemen. Voor hen is de derde levensfase meer een opgave dan een geschenk.

Cijfers
De komende decennia stijgt het aantal mensen in de derde levensfase van 2,4 miljoen (2018) naar 3,2 miljoen in 2040. Ze zijn over het algemeen genomen actief als vrijwilliger of geven mantelzorg. Grootouders die op kleinkinderen passen, ontlasten de kinderen in het spitsuur van hun leven. Momenteel doet bijvoorbeeld 25% van de 65-plussers vrijwilligerswerk in de zorg en ondersteuning (CBS). Mensen in de derde levensfase die verhuizen naar een kleinere woning laten een eengezinswoning achter. Vrijwilligers in verpleeghuizen doen waardevol aanvullend werk, waar beroepskrachten niet aan toe komen. De derde levensfase is dus óók een geschenk voor de samenleving.

Niet hinderen maar faciliteren
Jonge ouderen willen en kunnen op vele manieren een bijdrage leveren aan de samenleving, maar lopen nog te vaak vast om dit te realiseren. Ze worden niet (meer) aangesproken op hun mogelijkheden. En worden soms zelfs gehinderd door wet- en regelgeving, zoals het pensioenbeding in cao’s bij de wens om door te blijven werken, of korting op een aanvullende inkomensvoorziening ouderen (AIO) als ze iemand in huis willen nemen om voor te zorgen. De RVS concludeert dat mensen in de derde levensfase alleen een bijdrage kunnen leveren als beleid en arrangementen hun wensen en betrokkenheid niet hinderen maar juist faciliteren.

Verzilver het potentieel
Op dit moment wordt de inrichting van de derde levensfase vooral gezien als een individuele zaak, en dat is een gemiste kans. Volgens de RVS is het een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid. Daarom adviseert de Raad maatschappelijke organisaties, overheden en bedrijven om het potentieel van deze grote groep te verzilveren en in te zetten op generatiebewust beleid. Bijvoorbeeld door het faciliteren van mogelijkheden om in de derde levensfase nog (deels) te blijven werken. Of door het realiseren van een breder en passender aanbod aan woonvormen voor mensen in de derde levensfase, zodat de doorstroom op de woningmarkt verbetert. En zij in hun vierde levensfase langer veilig zelfstandig kunnen wonen en zo minder behoefte hebben aan zorg of ondersteuning. Het is belangrijk om dit in samenspraak met groepen ouderen te doen.
Generatiebewustzijn vereist veranderingen in beleid en andere maatschappelijke arrangementen. In de ontwikkeling en implementatie van beleid en voorzieningen zou meer rekening gehouden kunnen worden met de gevolgen voor mensen in de derde levensfase. Zo kunnen ongewenste neveneffecten en onbedoelde obstakels worden opgeheven of zelfs vermeden.

Gemeenschappelijke waarden
Uitgangspunt bij het maken van generatiebewust beleid zou volgens de Raad een aantal gemeenschappelijke waarden moeten zijn. Niet voor alle mensen in de derde levensfase is weggelegd dat ze nog fit en vitaal zijn. Maar voor alle jonge ouderen geldt dat zij hechten aan hun autonomie, ze willen graag zelf richting kunnen geven aan hun bestaan. Ook is er behoefte aan verbondenheid en betekenisvol contact met anderen. Tot slot willen mensen ook in deze levensfase het gevoel te hebben dat ze ertoe doen. Ze willen van betekenis zijn, voor anderen of voor de samenleving. Deze waarden kunnen helpen om richting te geven aan beleid en maatschappelijke arrangementen, om zo echt aan te sluiten bij de wensen en behoeften van mensen in de derde levensfase.

Kortom, dit advies laat zien dat iedereen er baat bij heeft, ook de samenleving, als het handelingsperspectief in de derde levensfase wordt verruimd. Waarbij ook rekening wordt gehouden met sociaaleconomische en gezondheidsverschillen.

Download hier de kernboodschap van het advies

Download hier de infographic

Volg ons