Docent en wijkverpleegkundige als maatjes op stap in de wijk

Posted on 30-10-2017 in Nieuws, Serie Zelfmanagement, Topbericht, Zelfmanagement

Gaby Jacobs

GABY JACOBS OVER LEERNETWERKEN EN ZELFMANAGEMENT – Kunnen wijkverpleegkundigen zelfmanagementondersteuning leren? In de Leernetwerken Wijkverpleging, een innovatief samenwerkingsverband tussen hogescholen en thuiszorgorganisaties, is ervaring opgedaan met het vergroten van de deskundigheid van wijkverpleegkundigen en docenten. Deze zorgprofessionals worden zich bewust van het belang van samenwerken met de informele zorg. En het onderwijs krijgt een boost.

Het werk van de wijkverpleegkundige is veranderd. Het is niet langer ‘zorgen voor’ maar ‘zorgen dat’. Wijkverpleegkundigen moeten meer wijkgericht samenwerken met andere professionals in de zorg. Hoe kunnen we deze zorgverleners goed toerusten voor deze nieuwe rol en taken? Over welke competenties dienen ze te beschikken om zelfmanagement en eigen regie bij hun cliënten te bevorderen? In de opleidingen is meer aandacht nodig voor de nieuwe manier van werken.

Onderwijs en beroepspraktijk samen
In de Leernetwerken Wijkverpleging komen het onderwijs en de beroepspraktijk samen. Deze samenwerking is van belang voor het enthousiasmeren van wijkverpleegkundigen die nu in de wijk werken en het goed opleiden van toekomstige collega’s. Vorig jaar werkten in tien door ZonMw gesubsidieerde leernetwerken circa veertig thuiszorgorganisaties en tien Nederlandse Hogescholen met een hbo-v-opleiding samen. Eind 2016 kwam er een elfde leernetwerk bij en zijn de meeste leernetwerken uitgebreid met mbo-opgeleide zorgverleners en docenten van de ROC’s.

Verder professionaliseren van praktijk
“Het principe van de leernetwerken is dat het plaatsvindt tussen organisaties, in dit geval het onderwijs en de thuiszorgorganisaties. Dat is vernieuwend. Het doel is verdere professionalisering van de wijkverpleegkundigen en de docenten”, vertelt Gaby Jacobs, lector Persoonsgerichte en evidence based praktijkvoering in zorg en welzijn, aan Fontys Hogescholen. Zij is betrokken bij een van de elf leernetwerken en heeft daar ook onderzoek verricht. Het zijn leernetwerken bij twee Brabantse thuiszorgorganisaties, één organisatiebreed en één met vier leerkringen van vier bijeenkomsten.
Een leernetwerk kan diverse vormen aannemen. In bijeenkomsten kunnen wijkverpleegkundigen hun ervaringen en kennis delen, zelf nieuwe kennis ophalen of collega’s coachen. Ze zijn op deze manier met hun expertise zichtbaar en toegankelijk voor anderen. Voor docenten geldt dat zij directer en frequenter in contact staan met het werkveld en daardoor meer leren over de dagelijkse actuele praktijk. Een net beginnende wijkverpleegkundige kan lastige praktijkvragen of dilemma’s voorleggen aan het leernetwerk. “Uit alle verhalen hebben we geconstateerd dat de wijkverpleging om hele complexe zorg draait, veel meer dan we van tevoren dachten. We hebben allerlei werkvormen gebruikt, collages maken, casuïstiek bespreken, veel debatteren aan de hand van stellingen en huiswerkopdrachten. We lieten de wijkverpleegkundigen bijvoorbeeld een actieplan maken en hen tijdens een volgende bijeenkomst vertellen wat ze ermee hebben gedaan.”

Leren in een leernetwerk
Hoe vindt het leren plaats in een dergelijk netwerk? Hoe leren de deelnemers van elkaar? Jacobs noemt een mooi voorbeeld. “Een leernetwerk nodigde een jonge mantelzorger uit die zorgde voor haar partner. In het gesprek met haar vroegen de wijkverpleegkundigen vooral naar de ziekte van haar partner, maar niet naar hoe het met haar ging en wat het voor haar betekende. Pas na een half uur kwam die vraag. Wijkverpleegkundigen zijn zo gewend om zich te richten op de cliënt en niet op diens omgeving. Dit was een enorme eyeopener. Het leidt tot meer bewustwording over bijvoorbeeld het belang van samenwerken met de informele zorg.”
Ook cliënten weten niet beter dan dat de wijkverpleegkundige hen veel uit handen neemt. Nu moeten ze zelf dingen oppakken. “Dat is een dilemma in de praktijk. Wijkverpleegkundigen denken dat ze geen goede zorg meer geven. Het geeft ook een dubbel gevoel als ze weten dat het door de bezuinigingen komt dat ze aan cliënten moeten vragen om voortaan zelf dingen te doen.”

Maak gebruik van ervaringsdeskundigheid
In de leernetwerken zijn nieuwe manieren van omgang met cliënten, familieleden en andere mantelzorgers uitgeprobeerd. “Het gaat om het stellen van andere vragen, zoals wat iemand nodig heeft om een goed leven te kunnen leiden. Dat kun je prima oefenen.”
Wijkverpleegkundigen hebben geleerd meer gebruik te maken van de ervaringsdeskundigheid van mantelzorgers. “En dat samenwerking met de informele zorg belangrijke is voor het leveren van goede zorg. Een contactpersoon staat niet voor niets op een formulier, neem daarmee contact op.”

“Het stellen van andere vragen kun je prima oefenen”

Onderwijs krijgt een boost
De docenten hebben volgens Jacobs ook veel geleerd in de leernetwerken. “Ze zijn als maatjes op stap gegaan met de wijkverpleegkundigen en coachen elkaar over en weer. Een docent die een minor wijkgerichte zorg geeft, heeft een wijkverpleegkundige gevraagd om de les bij te wonen en na afloop feedback te geven. Dat is uitgemond in een gastcollege. Zoiets geeft een flinke boost aan het onderwijs. Docenten hebben meer inzicht gekregen in ontwikkelingen in de wijkzorg en wat toekomstige wijkverpleegkundigen nodig hebben om te kunnen werken in de wijk.”
NIVEL-onderzoek heeft uitgewezen dat de competenties rond het ondersteunen van eigen regie en zelfmanagement bij de cliënt zijn versterkt. “Maar ook bewustwording dat ondersteuning van eigen regie een uitdaging is die een langere adem vergt en op alle niveaus zijn beslag moet krijgen”, benadrukt Jacobs.

Beroep krijgt meer status
“We wisten van tevoren niet dat dit zou gebeuren maar we hebben een mooi neveneffect gezien van de leernetwerken. De docenten gingen met de wijkverpleegkundigen op pad. ‘Ik wist niet dat het zo’n interessant vak is’, verklaarde een docent na afloop. Het leernetwerk heeft geleid tot meer stageplekken en meer status voor het beroep.”
Volgens Jacobs weten de deelnemers van de leernetwerken elkaar nu goed te vinden. “De leernetwerken zijn een gouden formule. We hebben wel gemerkt dat docenten en wijkverpleegkundigen meer tijd moeten krijgen om aan het leernetwerk mee te doen.”

Corina de Feijter

(Foto: Bas Gijselhart)

Meer over de Leernetwerken wijkverpleging weten? Op 17 november a.s. kunt u deelnemen aan de slotbijeenkomst van het ZonMw-programma Zichtbare schakel.

Zelfmanagement in De Eerstelijns en op ZorgenZ
Dit is de dertiende aflevering van een serie over verschillende aspecten van zelfmanagement. Naast verdiepende publicaties in het magazine De Eerstelijns verschijnen online op ZorgenZ artikelen met een meer praktisch karakter. ZonMw deed de afgelopen jaren onderzoek, zette ontwikkelprojecten in gang en wil de resultaten onder de aandacht brengen van eerstelijnszorgverleners en -bestuurders. 
Meer informatie en artikelen vindt u op de ZonMw-website: www.zonmw.nl/zelfmanagement.

Serie Zelfmanagement
-1- Van gestandaardiseerde zorg naar persoonlijk maatwerk – interview met Jan Joost Meijs – op 7 februari 2017 op Zorgenz
-2- Terug naar het individuele gesprek – interview met Corné van Asten – op 21 februari 2017 op Zorgenz
-3- In de haarvaten van de organisatie – interview met Mariëlle Nellen – op 13 maart 2017 op Zorgenz
-4- Bouwstenen ouderenbeleid: Verzilver uw gemeente – interview met Vivien van Geen en Elisabeth Vreede – op 29 maart 2017 op Zorgenz
-5- App voor zeer jonge mantelzorgers – interview met Dominik Sieh – op 24 april 2017 op Zorgenz
-6- Nightwatch waarschuwt bij epilepsieaanvallen – interview met Frans Leijten – op 9 mei 2017 op ZorgenZ
-7- Ethische dilemma’s bij zelfmanagementondersteuning – interview met Hester v.d. Bovenkamp en Jolanda Dwarswaard op 29 mei 2017 op ZorgenZ
-8- Online groepscursussen voor kinderen met een chronische ziekte en hun ouders – interview met Linde Scholten – op 2 juni 2017 op ZorgenZ
-9- Maak gezonde keuzen door kinderen en ouders weer normaal – interview met Mandy Braun – op 19 juni op ZorgenZ
10. Stel samen vast of patiënt goed geïnformeerd is – interview met Haske van Veenendaal – op 4 juli op ZorgenZ
11 E-health implementatie: werkenderwijs komen tot eindresultaat – interview met Doortje Boshuizen en Sandra Suikerbuijk  – op 29 september op ZorgenZ
12 Online contact mag persoonlijk contact niet vervangen  – interview met Anneke Francke en Judith Huis in ’t Veld – op 4 oktober op ZorgenZ

Deze serie is mogelijk gemaakt door ZonMw.

Volg ons