Betsie van Gaal: ‘Verpleegkundigen hebben belangrijke rol bij e-health’

Posted on 19-10-2018 in Actueel, Nieuws, Serie Zelfmanagement, Topbericht, Wijkverpleging, Zorg & Welzijn

Betsie van Gaal: ‘e-health heeft ook voordelen voor verpleegkundigen’

“Hoe kunnen e-health-programma’s mensen ondersteunen bij het omgaan met hun chronische ziekte? En hoe kan een verpleegkundige daarbij helpen? Een chronische ziekte gaat nooit meer weg. Men moet ermee leren omgaan in het dagelijkse leven. In samenspraak met mensen met reuma, cardiovasculaire problemen en psychiatrische aandoeningen heeft ZonMw e-health-programma’s ontwikkeld. Ze heeft daarbij onderzocht hoe bruikbaar deze vorm van ondersteuning van zelfmanagement voor patiënten is.”

Aan het woord is Betsie van Gaal, onderzoekscoördinator van de TWD-II-onderzoekslijn Self Made & Sound . Binnen Self Made & Sound zijn drie e-health-programma’s ontwikkeld. “Wij zijn gestart bij de behoefte aan ondersteuning die patiënten hebben.” Thema’s die zijn naar voren brachten, zijn o.a.: Hoe kom ik voor mezelf op? Hoe ga ik om met goedbedoelde adviezen uit mijn omgeving, die niet altijd behulpzaam zijn? Waarom lukt het me niet de medicatie in te nemen op voorgeschreven tijdstippen? Hoe reageer ik als ik problemen met mijn ziekte ervaar – kruip ik weg, of vraag ik om advies?

Niet meekijken
Er zijn meerdere internetmodules ontwikkeld, toegesneden op de drie ziektecategorieën voor gebruik tijdens diverse fasen van de ziekten. ‘Er waren modules waarin mensen konden leren over hun ziekte, de aanbevolen leefregels en bijvoorbeeld hoe ze de eerste signalen van problemen kunnen herkennen’, stipt Betsie van Gaal aan. ‘Voor de groep cardiovasculaire patiënten stonden zaken als gezond eten en bewegen voorop. Bij reumapatiënten lag het accent veel meer op de balans tussen activiteit en rust, in samenhang met ervaren pijn en vermoeidheid. Patiënten konden in de beveiligde websites via een account met inlogcode. Zij werkten er zelfstandig mee, zonder meekijkende artsen of verpleegkundigen.’

Eigen tijd en plek
De drie studies waren verkenningen: kunnen patiënten met e-health-programma’s uit de voeten? De ervaringen liepen uiteen. ‘Er waren mensen voor wie ze geen nieuwe dingen brachten, omdat zij op eigen kracht goede informatie kunnen vinden. Een andere groep vond het juist prettig om ondersteuning te krijgen vanuit een betrouwbare omgeving. Voor een derde categorie bleek het gebruik lastig, vooral het inloggen in de beveiligde omgeving.’

‘E-health zal niet voor iedereen geschikt zijn’, zegt Van Gaal. ‘Maar de toegevoegde waarde die het kan hebben, is dat informatie, oefeningen en filmpjes digitaal bereikbaar zijn vanuit één platform. Mensen kunnen het op hun eigen tijd en plek gebruiken.’

Stimulerend zijn
Volgens Betsie van Gaal is er bij toepassing van e-health een belangrijke rol weggelegd voor verpleegkundigen. ‘Het is allereerst belangrijk hoe je zo’n programma introduceert: je kunt een stimulerende rol hebben, maar je kunt een patiënt ook het gevoel geven dat het toch niet zal lukken. Een e-health-programma kan ook structureren wat we bedoelen met ‘ondersteuning van zelfmanagement’: als bron van informatie over waar iemand tegen aanloopt en hoe je hem als verpleegkundige daarbij kunt helpen. Vragen en doorvragen: hoe wilt u het, hoe gaat u dat aanpakken? De diepte ingaan. Wijzen op een module die ze weer eens kunnen doorlopen. Als de patiënt het prettig vindt samen kijken wat daar uitkomt. En een volgende keer op het spreekuur op het onderwerp terugkomen.’

Voordelen
Voordelen voor de verpleegkundigen zijn er zeker. ‘Je hoeft soms minder zaken diepgaand uit te leggen, omdat de informatie in een module staat. Een filmpje van een ervaringsdeskundige zegt soms zoveel meer dan de uitleg van een verpleegkundige. En opdrachten voor patiënten, zoals bijhouden hoe je eet of werkt aan je conditie, kan informatie bieden die je als verpleegkundige anders niet zou krijgen.’

E-health: mensen kunnen het op hun eigen tijd en eigen plek gebruiken

Combineer e-health met coaching
E-health kan persoonlijke begeleiding of coaching niet vervangen, benadrukt Betsie van Gaal. Ze geeft daarom 5 tips:
1. Combineer een e-health zelfmanagementondersteuningsprogramma altijd met persoonlijk contact.
2. Nodig patiënten uit om tijdens zulke contactmomenten zelf gespreksonderwerpen aan te dragen en laat dan zien welke oefeningen in het e-health-programma hen kunnen helpen.
3. Wees stimulerend, stel verdiepende vragen en wijs de weg in het e-health-programma.
4. Onthoud dat begeleiding niet ‘zorgen voor’ is. Neem het zelfmanagement niet over maar kijk hoe je de patiënt helpt om vooruit te komen. Kortom: wees een coach.
5. Wees persoonsgericht: elke patiënt is uniek en per individu zullen aanpassingen in de begeleiding nodig zijn.

De volgende stap
“De drie projecten van Self Made & Sound waren ambitieus en groot opgezet”, blikt Betsie van Gaal terug. ‘Het ontwikkelwerk heeft heel veel tijd gevergd en veel kennis opgeleverd. De modules zoals ze nu zijn, vragen om vernieuwing met de opgedane kennis. Ze kunnen eenvoudiger. We weten nu dat bij mensen met een chronische aandoening een aantal thema’s kunnen spelen. Zoals juist gebruik van medicatie, omgaan met een veranderende leefstijl, grenzen aangeven, communiceren met professionals en balans bewaren in het dagelijkse leven. De programma’s willen we zó inrichten dat je nog beter herkent welke ondersteuning een individuele patiënt nodig heeft.”
Ze vertelt contact te hebben met een ziekenhuis dat een programma graag mét de onderzoekers voor de praktijk inzetbaar wil maken. “Zo’n traject vergt een speciale aanpak. Je moet dan ook gaan aantonen wat de gezondheidseffecten zijn, afgemeten aan de kosten.”

Onderzoeksnetwerk
Het project Self Made & Sound heeft het regionale onderzoeksnetwerk verstevigd. ‘Het gaf een buitengewoon positieve impuls om als Radboudumc, IQ healthcare, Saxion Hogeschool en GGZ-organisatie Dimence op dit terrein samen onderzoek te doen. Er zijn vele disciplines bij betrokken en er is interprofessioneel samengewerkt. Die goede relaties bouwen we verder uit. Maar ook internationaal breidde ons netwerk uit op het gebied van onderzoek naar zelfmanagementondersteuning bij chronische ziekten, met een Zweedse en Canadese groep. We leren van elkaar zodat er meer uit onderzoek te halen is en we straks echt de stap kunnen zetten om e-health in de dagelijkse praktijk te gebruiken.’

Bekijk ook het animatiefilmpje op de homepage van ZorgenZ (rechterkolom).

Angela Rijnen

CV
Betsie van Gaal is sinds februari 2018 volledig werkzaam op de HAN als senior-onderzoeker en docent verpleegkunde. Zie hier haar uitgebreide CV.

Dit interview is verschenen in de artikelenreeks van ZonMw-programma Tussen Weten en Doen. Deze reeks geeft een impressie van de onderzoeksresultaten en hoe deze jou als verpleegkundige of verzorgende helpen om je professioneel handelen te blijven ontwikkelen.
Zie op ZorgenZ ook het interview in deze reeks met hoogleraar Ouderenzorg Jan Hamers ‘De zorg veranderen kan erg uitdagend zijn’.

Volg ons