“Met zelfzorg kom je aan de essentie van het vak”

Posted on 12-12-2016 in Nieuws, ROS, Topbericht, Zelfmanagement

Regelmatig voert Matthijs Zwier, senior adviseur bij Raedelijn, gesprekken met zorgverleners over persoonsgerichte zorg, positieve gezondheid, zelfmanagement en zelfzorg. De kern van zijn boodschap is: Het gebeurt in de relatie tussen de zorgverlener en patiënt. Zorgverleners zijn zelf het belangrijkste instrument om het goede gesprek te voeren.

“Patiënten meer verantwoordelijkheid geven over hun eigen gezondheidsgedrag is een zoektocht. Zelfmanagement beschouw ik als een sociale innovatie, waar we eigenlijk samen naar op weg zijn. Eigen regie, persoonsgerichte zorg, of hoe we het noemen, er is een verantwoordelijkheid op handen die geldt voor de hele populatie in de eerste lijn. We zien nadrukkelijk dat steeds meer mensen werken aan hun gezondheid en daarbij betrokken willen worden. Hoe krijgen we meer mensen zover? Dat betekent ook een andere rol en gedrag voor zorgverleners,” stelt Mathijs Zwier. Die bewustwording en gedragsverandering probeert hij voor elkaar te krijgen. Hij wil een beweging op gang krijgen, zaadjes planten bij zorgverleners, zoals hij zelf zegt.

Zelfzorg in de praktijk – Van zelfmanagement, e-health, zelfzorg, persoonsgerichte zorg wordt veel verwacht, maar de grote belofte moet nog worden ingelost. Zelfzorg moet ervoor zorgen dat mensen meer betrokken zijn bij hun zorg, zaken zelf doen en minder een beroep doen op zorg. Zelfzorg kan ook aansluiten op de beweging rond positieve gezondheid. Zorgenz is benieuwd naar de praktijk en laat de komende weken mensen aan het woord die een visie op zelfzorg hebben en deze vorm van zorg in de praktijk brengen. Pieter Jeekel, directeur van Zelfzorg Ondersteund, opende de reeks.

Het gebeurt in de relatie tussen zorgverlener en patiënt
Volgens Zwier zoeken we vaak ons heil in technische oplossingen, e-health en diverse apps. Hij kijkt naar zelfmanagement in een bredere context. “In de zorg gebeurt het in de relatie tussen de zorgverlener en de patiënt. Toch zetten we vaak een externe interventie in om zelfmanagement te bevorderen bij mensen. Terwijl het er om gaat de juiste gespreksvoering toe te passen in een gesprek. Dat gaat veel verder dan motivational interviewing.”

Kijk figuurlijk en soms letterlijk in de spiegel
Daarom neemt Zwier soms een spiegel mee als hij in gesprek gaat met zorgverleners over zelfmanagement. “Ik vraag ze in de spiegel te kijken. Daar doen ze wat lacherig over, maar op die manier probeer ik duidelijk te maken dat zijzelf het belangrijkste instrument zijn om het andere gesprek met de patiënt te kunnen aangaan. Als jij als zorgverlener jezelf niet kunt inzetten dan heeft het niet veel zin om naar interventies te grijpen die buiten jezelf liggen. Alleen met het inzetten van een instrument ben je er nog niet, het belangrijkste instrument ben je zelf.”

Patiënt er aan de voorkant bij betrekken
Zo’n tien jaar geleden was Zwier al aan de slag met zelfmanagement bij UMC Utrecht. Hij was betrokken bij Reuma Uitgedaagd!, het zelfmanagementprogramma voor jongeren met reuma. Hij werkte samen met jongeren die zelf de trainingen maakten. “Samen keken we waar ze tegenaan liepen. Ze wilden bijvoorbeeld op vakantie naar Ibiza en daar uitgaan en drinken. Wat doe je dan met je medicatie? Hoe zorg je voor achtervang bij de apotheek? Ik heb toen al ervaren hoe belangrijk dat partnerschap met patiënten is, dat je hen er aan de voorkant bij betrekt.”

Omslag komt eraan
Zwier erkent dat zelfzorg ingewikkeld is. “Door de dynamiek en doordat we gewend zijn in de zorg om op een bepaalde manier te denken en te handelen. Er komt een patiënt bij de dokter, die stelt de diagnose vast en schrijft een behandeling voor. We zien nu dat mensen veel langer leven en dat er meer ziekten zijn die het gevolg zijn van een ongezonde leefstijl. We hebben nog niet de neiging om mensen daarop aan te spreken of om daarover met elkaar in gesprek te gaan. Maar deze omslag zit er wel aan te komen. Het spreekwoordelijke hek op de dam met schapen staat op een kier. De urgentie is er voor veel zorgverleners al wel, maar er zijn zoveel andere vraagstukken urgent. Wat ik probeer, is de menselijke maat terugbrengen in de zorg, al klinkt dat misschien als een cliché. Ik probeer bij de essentie van het vak van de zorgverleners te komen.”

Hoe gooi je het gesprek over een andere boeg?
Zwier kent talloze voorbeelden van zorgverleners die het over een andere boeg gooien. “Een praktijkondersteuner vertelde me dat ze bij een patiënt met COPD niet langer plaatjes met zwarte longen liet zien of over stoppen met roken begon. Omdat het feit dat zijn partner aan longkanker was overleden ook niet had geholpen. Ze zei alleen: zullen we afspreken dat je iedere keer als je een sigaret opsteekt jezelf afvraagt: is deze sigaret echt lekker? Deze patiënt is gestopt. Of door te vragen: wie is de baas: de sigaret of jij?”
Nog een voorbeeld: een huisarts bezoekt door de week de kwetsbare ouderen in zijn praktijk thuis.”Hij vergaart op deze manier veel informatie, ziet hoe het thuis gaat en is dichter bij zijn patiënten. Dat scheelt op vrijdag calamiteiten en spoedopnamen, want hij heeft zijn kwetsbare ouderen al gezien.”

Hoe verleiden tot andere aanpak?
Hoe probeert Zwier zorgverleners te verleiden tot een andere aanpak? “Ik ga met hen in gesprek. Wat zien ze, wat is het lonkend perspectief, wat kan zelfmanagement voor hen opleveren? Wat kunnen ze doen om morgen de eerste stap te zetten? Heel boeiend om te doen, we houden het klein, dicht bij henzelf.” Zwier geeft eerlijk toe dat het nog niet meevalt. “Veel zorgverleners voelen de urgentie wel maar hebben de ruimte of de tijd nog niet om anders naar gezondheid te kijken. Het is intensief om ook de patiënt tot ander gedrag te bewegen. Dat kost tijd.” Hij voegt er gekscherend aan toe: “Ik lijk wel een verkondiger van een nieuwe boodschap. Dit onderwerp vraagt verantwoordelijkheid, die kun je wel beleggen maar de mensen moeten het eerst voelen.”

Deze maand neemt Zwier zijn collega-adviseurs van de ROS’en mee in zijn aanpak. “We maken een mini-scan, gaan in dialoog met elkaar het thema verkennen, zodat ze een vorm ervaren om het onderwerp te agenderen. Waar kunnen ze actie op ondernemen? Het zal via trial en error gaan, samen hopen we zo de omslag te maken.”

Corina de Feijter

(Foto Matthijs Zwier: Raedelijn)

Volg ons