Stel samen vast of patiënt goed geïnformeerd is

Posted on 04-07-2017 in Actueel, Nieuws, Serie Zelfmanagement, Topbericht, Zelfmanagement, Zorg & Welzijn

Hoe doen zorgverleners dat, zelfmanagement bevorderen bij hun patiënten? Beslissen ze daar samen over? Deze vragen leggen we voor aan Haske van Veenendaal die regelmatig met professionals in discussie is over samen beslissen.

Haske van Veenendaal oefent gedurende het interview met een nieuw woord: dialoogkamer. Hij heeft het niet zelf bedacht. “Een psychiater met wie ik onlangs op een congres in gesprek was over samen beslissen, stelde voor om het niet langer te hebben over de spreekkamer, maar over de dialoogkamer.” Het spreekt Van Veenendaal erg aan: hij vindt dat zorgprofessionals ‘samen beslissen’ tot speerpunt van hun vak moeten maken.

Professionals laten keuzes uit behandelopties nog vaak achterwege
Van Veenendaal geldt als een expert op het gebied van samen beslissen. Hij was onder meer de opsteller van het rapport ‘Verkenning gezamenlijke besluitvorming’ en spreekt vaak met zorgprofessionals over dit onderwerp. “Veel van hen denken dat ze dat al doen: samen met de patiënt een besluit nemen. Maar onderzoek waarbij consulten geobserveerd zijn, toont aan dat dit niet het geval is en dat er nog ruimte voor verbetering is. Er is vaak niet één duidelijke behandeloptie, maar meerdere naast elkaar. Professionals laten de diverse keuzes vaak nog achterwege.”

‘Kiest u maar, dokter’ is ook keuze
Van Veenendaal komt met een praktijkvoorbeeld: “Een fysiotherapeut adviseerde een tachtigjarige mevrouw die een nieuwe knie nodig had, een vaste knie, omdat het valrisico dan lager was en hij ervan uitgang dat het trainen met een beweegbare knie voor haar te lastig zou zijn en het risico van een botbreuk groter door de hoge leeftijd. Terwijl voor deze mevrouw haar uiterlijk belangrijk bleek; een vaste knie zou betekenen dat zij met een ‘stijf’ been zou lopen. Samen beslissen houdt in dat je je patiënt alle opties voorhoudt, met alle voor- en nadelen. Ook die keuzes waaraan je als professional niet meteen denkt, maar die vanuit het oogpunt van kwaliteit van leven voor de patiënt wel degelijk reëel zijn. Een professional dient de patiënt de ruimte te geven en te motiveren om zijn eigen prioriteiten te stellen. Pas dan is de patiënt goed geïnformeerd en kan die samen met de arts een weloverwogen afweging maken, passend bij diens voorkeuren en situatie. Er zijn patiënten die zeggen: ‘kiest u maar, dokter’. Dat kan een keuze zijn, maar accepteer die pas als de patiënt weet uit welke mogelijkheden hij kan kiezen, alle voor- en nadelen ervan kent en weet wat hij daar zelf belangrijk in vindt.”

“Maak ‘samen beslissen’ tot speerpunt van je vak”

Zelfmanagement is geen revolutie
“Er wordt vaak gedaan alsof zelfmanagent een revolutie is. Maar mensen doen zelf al veel als ze een klacht of gezondheidsprobleem hebben. Voor driekwart van hun gezondheidsproblemen roepen mensen niet direct medische hulp in. Deze lossen ze zelf op, met partner, vrienden of internet. Ik zie zelfmanagement meer als een verschuiving. Mensen willen meebeslissen en meer hun verantwoordelijkheid nemen voor hun gezondheid en gedrag. Dat kan door de technische mogelijkheden en diverse keuzehulpen ook steeds beter. We plaatsen het begrip nu in een andere context. Het verschilt per persoon hoe iemand met een gezondheidsprobleem omgaat. Na een hartinfarct wordt de een heel angstig, de ander heeft dat niet. Bij de een leidt dat tot een zorgvraag, bij de ander niet.”

Er is samenhang tussen zelfmanagement en samen beslissen
Volgens Van Veenendaal hebben zelfmanagement en samen beslissen zeker raakvlakken. “Beide begrippen gaan over autonomie en eigen regie van de patiënt. Bij samen beslissen gaat het over besluitvorming en wat daarvoor nodig is. Bij zelfmanagement speelt de vraag in hoeverre mensen in staat zijn zich aan te passen aan veranderingen die ziekten met zich meebrengen. Hoe kunnen ze hun eigen doelen blijven nastreven? Hoe kunnen we hen motiveren en ondersteunen bij het aanleren van nieuw gedrag? Voor zelfmanagement en samen beslissen geldt dat het kan gaan over keuzes en doelen die passen bij wat iemand zelf wenst en belangrijk vindt.”

Moet iedereen maximaal aan zelfmanagement doen? Van Veenendaal vindt dat eigenlijk geen goede vraag. “Je kunt ook andersom redeneren. Ik denk eerlijk gezegd dat de meeste mensen niet graag bij een dokter komen. Ik pleit ervoor om mensen goed te informeren, zodat ze goede keuzes kunnen maken. Dat proces kunnen professionals ondersteunen door het concept van samen beslissen optimaal te begrijpen en de juiste stappen daarvoor te doorlopen.”

Dilemma: beter maar duurder
Goede zelfmanagementondersteuning kan de kwaliteit van leven en van zorg verhogen, maar tegelijkertijd kunnen de kosten daardoor ook stijgen. Ga je voor een zelfmanagementinterventie als je weet dat die duurder is? “Je bent verkeerd bezig als je de kosten leidend maakt, en niet wat de patiënt wenst en wat past bij diens situatie”, reageert Van Veenendaal. Hij gelooft er heilig in dat als de arts de stappen van samen beslissen goed doorloopt, mensen andere keuzen maken. ”Dat tonen studies duidelijk aan, ze zien af van verdere behandeling of nog een chemo. En kijk naar de zogeheten ‘wittejassen hoge bloeddruk’. Bij 20 procent van de mensen is de bloeddruk te hoog als deze in de spreekkamer wordt gemeten. Als ze thuis hun bloeddruk zelf zouden meten, zou dat aanzienlijk schelen in de kosten van medicijngebruik.”

Samen beslissen is essentieel onderdeel
Tot slot wil Van Veenendaal graag een lans breken voor samen beslissen. Het doet hem goed dat de Federatie van Medisch Specialisten het opgenomen heeft in zijn toekomstvisie. “Ik zie een herwaardering van aandacht voor communicatie. In de opleiding is daar zeker aandacht voor, maar daarna kijken we nooit meer hoe het eraan toegaat in de dialoogkamer. Terwijl het zo’n essentieel onderdeel is van het vak, dat ook bijscholing en voortdurende training behoeft.”

Vier stappen voor gedeelde besluitvorming (Stiggelbout et al. 2015):
De zorgverlener informeert de patiënt dat er een beslissing genomen moet worden en dat de mening van de patiënt daarin belangrijk is;
De zorgverlener legt de opties en de voor- en nadelen uit van elke optie (inclusief de optie niets doen / niet behandelen of afwachten);
De zorgverlener en de patiënt bespreken de voorkeuren van de patiënt en de zorgverlener ondersteunt de patiënt in het wikken en wegen;
De zorgverlener en de patiënt bespreken welke rol de patiënt in de beslissing wil spelen, nemen een besluit of stellen het uit en regelen eventuele follow-up.

Corina de Feijter

Zelfmanagement in De Eerstelijns en op ZorgenZ
Dit is de tiende aflevering van een serie rond thema’s waarin we verschillende aspecten van zelfmanagement verkennen. Naast verdiepende publicaties in het magazine De Eerstelijns verschijnen online op ZorgenZ artikelen met een meer praktisch karakter. ZonMw deed de afgelopen jaren onderzoek, zette ontwikkelprojecten in gang en wil de resultaten onder de aandacht brengen van eerstelijnszorgverleners en -bestuurders. 
Meer informatie en artikelen vindt u op de website van ZonMw: www.zonmw.nl/zelfmanagement.

Serie Zelfmanagement
-1- Van gestandaardiseerde zorg naar persoonlijk maatwerk – interview met Jan Joost Meijs – op 7 februari 2017 op Zorgenz
-2- Terug naar het individuele gesprek – interview met Corné van Asten – op 21 februari 2017 op Zorgenz
-3- In de haarvaten van de organisatie – interview met Mariëlle Nellen – op 13 maart 2017 op Zorgenz 
-4- Bouwstenen ouderenbeleid: Verzilver uw gemeente – interview met Vivien van Geen en Elisabeth Vreede – op 29 maart 2017 op Zorgenz
-5- App voor zeer jonge mantelzorgers – interview met Dominik Sieh – op 24 april 2017 op Zorgenz
-6- Nightwatch waarschuwt bij epilepsieaanvallen – interview met Frans Leijten – op 9 mei 2017 op Zorgenz
-7- Ethische dilemma’s bij zelfmanagementondersteuning – interview met Hester van den Bovenkamp en Jolanda Dwarswaard – op 29 mei 2017 op Zorgenz
-8- Online groepscursussen voor kinderen met een chronische ziekte en hun ouders – interview met Linde Scholten – op 2 juni 2017 op ZorgenZ
-9- Maak gezonde keuzen door kinderen en ouders weer normaal – interview met Mandy Braun – op 19 juni op ZorgenZ

Deze serie is mogelijk gemaakt door ZonMw.

Volg ons