Ouderenzorg in eerste lijn: het valt nog niet mee

Posted on 16-02-2015 in Actueel, Ouderenzorg

Vorige week verschenen er berichten over twee voorbeelden van innovatieve ouderenzorg die niet goedkoper blijken te zijn en ook niet kosteneffectiever dan reguliere zorg. Het gaat om het zorgmodel SamenOud, uitgevoerd in Noord-Nederland, en om het interdisciplinaire programma Zorg uit Voorzorg in Zuid-Limburg. Het is nog zoeken naar effectieve geriatrische zorg in de thuissituatie.

Het experiment SamenOud, waarbij ouderen die nog thuis wonen intensieve begeleiding krijgen, levert toch geen lagere zorgkosten op. Dat blijkt uit de resultaten over de afgelopen jaren, zo meldde RTV Noord vorige week. In 2013 leek het erop dat de zorgkosten voor ouderen jaarlijks met bijna 300 euro per persoon afnamen. Dit zou komen doordat 75-plussers langer thuis kunnen wonen wanneer ze extra begeleiding krijgen. Ook zouden ziektes in een eerder stadium worden ontdekt. Die effecten zijn toch niet aangetoond. Wel ervaren ouderen na een jaar SamenOud minder gezondheidsproblemen. Ook voelen deze problemen als minder ernstig, terwijl ze feitelijk niet minder zijn geworden.

Samenhangende zorg en begeleiding
SamenOud vindt plaats in de gemeenten Stadskanaal, Veendam en Pekela, waaraan zo’n 1.500 ouderen meedoen. Dit zorgmodel realiseert samenhangende zorg en begeleiding voor 75-plussers. SamenOud heeft als doel dat ouderen zo lang en zo prettig mogelijk zelfstandig thuis kunnen blijven wonen. Daarbij is er aandacht voor alle levensgebieden in wonen, welzijn en zorg. Het model bestaat uit twee delen: het in kaart brengen van de huidige situatie en het bieden van hulp en begeleiding door het Ouderenzorg Team. Zie ook de twee eerdere berichten over SamenOud op Zorgen: op 5 november 2014 en op 28 oktober 2014.

Door begeleiding minder last van gevolgen ouder worden
De onderzoekers denken dat de begeleiding door Ouderenzorg Teams zorgt dat de mensen minder last hebben van de gevolgen van het ouder worden. Ouderen zeggen zich meer geborgen en veiliger te voelen en voelen dat ze meer regie over hun eigen leven hebben. Ook zijn ze beter te spreken over de kwaliteit van de zorg. Maar projecten en initiatieven rond ouderenzorg in de eerste lijn zijn niet altijd effectief of goedkoper. Dat geldt ook voor het interdisciplinaire programma Zorg uit Voorzorg.

Effecten Zorg voor Voorzorg vallen tegen
Bij Zorg voor Voorzorg blijven veronderstelde preventieve effecten uit, waardoor dergelijke zorg niet kosteneffectiever is: de eerstelijnszorg voor kwetsbare thuiswonende ouderen leidt niet tot een hogere kwaliteit van leven of vermindering van klachten. Dit constateren onderzoekers van de Universiteit Maastricht. Voor het onderzoek volgden de onderzoekers gedurende twee jaar zo’n 350 ouderen. Bijna 200 honderd van hen kregen in het kader van ‘Zorg uit Voorzorg’ extra zorg en aandacht van onder anderen huisarts, praktijkondersteuner, fysiotherapeut en ergotherapeut. Een eerste pilot werd goed ontvangen door zowel de ouderen als de betrokken professionals. Ouderen voelden zich gesteund bij het omgaan met groeiende beperkingen, terwijl professionals het programma aangrepen als leidraad voor interdisciplinaire geriatrische zorg in de eerste lijn.

Achteruit in functioneren
Op grond hiervan veronderstelden de onderzoekers dat deze vorm van extramurale geriatrische zorg zou leiden tot minder beperkingen in de dagelijkse activiteiten, een hogere kwaliteit van leven, en uiteindelijk verminderd zorggebruik en dus lagere zorgkosten. De uitkomsten van het onderzoek ondersteunen deze veronderstellingen echter niet en wijzen voor wat betreft de kosteneffectiviteit eerder op het tegendeel. In de onderzochte periode gingen zowel de ouderen die intensieve zorg kregen als de ouderen in reguliere zorg achteruit in functioneren, zonder dat er sprake was van significante verschillen tussen de twee groepen. Ook gemeten naar de incidentie van depressieve symptomen, ‘valangst’ en sociale participatie waren er geen verschillen.
Wel maakten de intensief begeleide ouderen meer gebruik van zorg. Zo hadden ze bijna vijf keer vaker contact met de praktijkondersteuner en gebruikten ze bijna zeven keer meer ergotherapie. Mede hierdoor zijn de totale zorgkosten per persoon in deze groep bijna zesduizend euro hoger: 26.500 euro tegen 20.550 in de controlegroep.

Zoeken naar effectieve opsporingsmethode en interventies
Op grond van de eigen studie als ook een aantal andere studies concludeert onderzoeksleider Silke Metzelthin dat “de eerstelijnszorg voor ouderen in een kwetsbare positie een grote uitdaging is. We moeten constateren dat we vooralsnog niet over effectieve methoden beschikken om kwetsbare ouderen proactief op te sporen en bovendien kunnen we geen effectieve interventies in de thuissituatie bieden.” Een implementatie van het programma op grote schaal valt volgens de onderzoekers dan ook niet te rechtvaardigen.

Wat is de inzet van de wijkverpleegkundige?
Metzelthin en haar collega’s onderzoeken momenteel of de wijkverpleegkundige in staat is om effectieve geriatrische zorg in de thuissituatie aan te jagen. De centrale vraag daarbij is of de wijkverpleegkundige de zelfredzaamheid van ouderen in kaart kan brengen en bevorderen. Dit moet er uiteindelijk toe bijdragen dat de zorg beter aansluit bij wat ouderen zelf willen en kunnen met ondersteuning van het eigen sociaal netwerk.

(Foto: Alexander Raths/Shutterstock)

Volg ons