Jet Bussemaker: van participatiemaatschappij naar sociale investeringsstaat

Posted on 20-02-2019 in Actueel, Nieuws, Overig, Topbericht

De politicologe en oud-politica (PVDA) Jet Bussemaker is in 2018 reeds benoemd tot hoogleraar op de leerstoel ‘wetenschap, beleid en maatschappelijke impact, in het bijzonder in de zorg’ aan de Leidse universiteit. In haar oratie medio februari noemt ze het concept van een sociale investeringsstaat ‘veelbelovend’. “We moeten zorg en het sociale domein meer in samenhang zien, met meer aandacht voor sociale verschillen en de invloed daarvan op gezondheid.“

Haar overtuiging: “De zorg in Nederland moet anders worden georganiseerd. De gezondheid van de mensen moet voorop komen staan en niet de ziekte en de zorg. We zullen meer moeten uitgaan van een holistische visie, van ‘Heel de Mens’. De zorg moet zijn gericht op de gezondheid van de patiënt in plaats van op de ziekte. Artsen moeten meer naar patiënten toe gaan dan andersom. Opleidingen moeten artsen breder opleiden met meer oog voor de verschillen van mensen.”

Zorg meer de wijk in
Bussemaker wijst op het feit dat de zorg gespecialiseerd, gestandaardiseerd en geprotocolleerd is, waarbij technologie onmisbaar is. Maar: “niet in alle opzichten leidt het toepassen van alles wat mogelijk is tot betere zorg.”
Ze stelt: “De zorg moet meer het ziekenhuis uit en de wijk in, artsen moeten breder worden opgeleid en zich meer bekwamen in sociale vaardigheid. Ongezondheid is vaak een optelsom van meerdere factoren die zich fysiek uiten. En vrouwen hebben andere klachten dan mannen. Artsen moeten daarvoor meer oog krijgen.” Ze noemt de rol van professionals met daarbij de samenwerking tussen professionals een cruciale succesfactor voor beleid.

Effecten Nationaal Programma Ouderen en Welzijn Nieuwe Stijl
In haar toespraak kijkt ze terug naar twee programma’s waarvoor ze als staatssecretaris van VWS verantwoordelijk was: het Nationaal Programma Ouderenzorg en het programma Welzijn Nieuwe Stijl. “Het Nationaal Programma Ouderenzorg was het eerste grote programma dat een integrale medische aanpak gericht op multimorbiditeit en op de relatie tussen zorg en welzijn centraal stelde. Als ik nu zie wat dat heeft opgeleverd aan samenwerking, netwerkvorming en verankering van de stem van ouderen, maar ook aan kenniscirculatie en -implementatie, dan is de maatschappelijke impact veel groter dan ik bij aanvang van het programma had durven dromen.”
Bussemaker is minder enthousiast over de effecten van Welzijn Nieuwe Stijl. “Mijn teleurstelling over het programma ligt er in dat er veel nieuwe initiatieven zijn ontstaan, maar de werkwijze zelf niet echt veranderde. Er kwamen weliswaar wijkteams, maar professionals bleven vooral binnen hun eigen logica werken. Instrumenten die gericht waren op deregulering en de-hiërarchisering ontwikkelde zich tot nieuwe bureaucratische regels op lokaal niveau. Er was gebrek aan regie en kennisdeling om grote maatschappelijke impact te hebben.”

Ongezondheid is vaak een optelsom van meerdere factoren die zich fysiek uiten

Toenemende kansongelijkheid
Dé patiënt heeft nooit bestaan, stelt Bussemaker, “maar sterker dan ooit zijn patiënten diverser en veelkleuriger. Aan de ene kant van het spectrum staat de hoogopgeleide burger die goed voorbereid bij de arts komt, aan de andere burgers die te maken hebben met complexe gezondheidsklachten én sociale kwetsbaarheden. De verschillen tussen burgers zijn groter geworden. Niet alleen in de zorg, ook in het onderwijs groeit kansenongelijkheid. Het is moeilijk te verteren dat de verschillen zo groot zijn. Dat verdient niet alleen politieke, maar zeker ook wetenschappelijke aandacht.”

Eigen inzet
Als hoogleraar wil ze vanuit drie perspectieven werken; beleid, burger en professionals. Met als centrale vraag: toegankelijkheid en effectiviteit van beleid en zorgpraktijk, in het bijzonder voor kwetsbare burgers. “Hoe kunnen we vorm geven aan een nieuw sociaal contract, waarin we de burger centraal stellen? Waarin we de mens in al zijn facetten zien en niet alleen als drager van een ziekte. Waarin overkoepelende handelingsperspectieven geboden worden over diverse domeinen heen? En waarin we dús de relatie tussen professional en burger opnieuw invulling geven?” Ze noemt daarbij verander-leiderschap van groot belang.

Sociaal beleid als investering
Kortom: een interessante visie, waarbij sprake is van voortschrijdend inzicht. Bussemaker neemt daarmee afstand van de ‘participatiemaatschappij’. Zoals ze zelf zegt: “In een participatiemaatschappij wordt verondersteld dat iedereen ook kán participeren. Dat is te optimistisch. De verschillen tussen zelfredzame en kwetsbare burgers zijn heel groot geworden.” Ze wil ook zeker niet terug naar de klassieke verzorgingsstaat, maar pleit dus voor een nieuw concept: de sociale investeringsstaat. “Daarin wordt sociaal beleid niet gezien als een kostenpost, maar als investering om burgers zelfredzamer te maken.”

Zie de volledige tekst van de oratie van Jet Bussemaker

Lees ook het interview in de NRC

(Foto: PVDA en LUMC)

Volg ons