Behandelwensengesprek geeft patiënt regie en artsen houvast

Posted on 11-09-2018 in Actueel, Huisartsenzorg, Levenseinde, Nieuws, ROS, Serie Zelfmanagement

In een behandelwensengesprek bespreken kwetsbare ouderen met hun huisarts hun levensverwachting, kwaliteit van leven en welke behandelingen ze wel en niet willen ondergaan in de nabije toekomst. Dit initiatief is voortgekomen uit Dappere Dokters en verspreidt zich als een olievlek over Zuid-Kennemerland en Haarlemmermeer. Het helpt zorgverleners om te handelen in de geest van de patiënt en diens wensen. En patiënten kunnen een meer weloverwogen keuze maken.

Huisarts Jennifer Baars, werkzaam in Nieuw-Vennep, heeft veel ervaring opgedaan met dit soort gesprekken in haar eigen praktijk. “Het idee voor het project ‘behandelwensengesprek’ is ontstaan tijdens de brainstormsessies van Dappere Dokters eind 2015. In een werkgroep hebben we samen met huisartsen, specialisten en een specialist ouderengeneeskunde een methodiek ontwikkeld en gekeken hoe we deze gesprekken praktisch konden uitvoeren. Samen met Inez Boekhout, huisarts uit Haarlem, leid ik nu samen inhoudelijk dit project met organisatorische ondersteuning vanuit de regionale ondersteuningsstructuren ZONH, Reos, Stichting Meerkracht en de huisartsencoöperatie Zuid-Kennemerland.

Laagdrempelige gesprekken
Voor huisartsen, wijkverpleegkundigen en andere zorgverleners is het een herkenbaar beeld: een kwetsbare oudere die ineens in een crisissituatie terechtkomt en op de intensive care belandt, of een intensieve behandeling ondergaat. In een aantal gevallen is de oudere daarna slechter af: (nog) meer afhankelijk geworden van zorg en met verlies van autonomie. Baars: “Vaak ook door een behandeling die ze liever niet hadden gehad. We kennen allemaal patiënten van wie we weten: het zal me niet verbazen als dat met deze patiënt ook gaat gebeuren.“
Hier wilde Baars verandering in brengen. “Ik ben dokter geworden om kwaliteit van leven te verbeteren. Niet om het lijden te verergeren of verlengen. Dit laatste kan het gevolg zijn van een ingrijpende medische behandeling of een reanimatie bij vooral de groep kwetsbare ouderen.”
Baars hield voorheen in de eigen praktijk al gesprekken over wensen ten aanzien van reanimatie en de laatste levensfase. “Om het praten over wensen ten aanzien van medische behandelingen meer gangbaar te maken, is vanuit Dappere Dokters gekozen om geen levenseindegesprekken, maar levensverwachtingsgesprekken te voeren. We praten over hoe iemand in het leven staat en wat voor iemand belangrijk is. En het is laagdrempeliger. Sommige mensen schrikken van de term levenseindegesprek. We hebben de term dit jaar gewijzigd in behandelwensgesprekken in onderlinge afstemming met een soortgelijk project, het Advanced Care Planning (ACP-)project van het Amsterdam UMC. Deze term dekt de inhoud van het gesprek beter en we gebruiken nu eenzelfde terminologie.”

Wensen vastgelegd
Wat houdt een behandelwensengesprek in? De huisarts bespreekt samen met de patiënt of deze bijvoorbeeld gereanimeerd wil worden, of daarvoor een verklaring is ingevuld, of ze een intensieve behandeling willen ondergaan in het ziekenhuis, of ze willen worden opgenomen in een verpleeghuis. Dat wordt vastgelegd in een formulier dat in het huisartseninformatiesysteem wordt verwerkt. Middels een digitaal behandelwensenformulier wordt de informatie ook overgedragen aan de huisartsenpost. Baars: “SEH-artsen en specialisten kunnen bij de huisartsenpost informeren of er behandelwensen bekend zijn van een patiënt die in een crisissituatie in het ziekenhuis terechtkomt. Directe digitale overdracht aan het ziekenhuis zelf is niet mogelijk. Tegen patiënten en hun naasten zeggen we daarom: laat het ook weten aan uw behandelend specialist en andere zorgverleners, zodat deze ook op de hoogte zijn.

Patiënt wordt bewust van de keuzen
Volgens Baars kunnen de meeste patiënten bepaalde situaties niet overzien en is het daarom goed patiënten te informeren en zaken op een rustig moment met elkaar te bespreken. Haar collega Inez Boekhout zegt: “Patiënten worden bewuster van de keuzen die er zijn. Zo kan de zorg zoveel mogelijk worden afgestemd op de wensen van de patiënt. Daarnaast helpt het zorgprofessionals om een lastig onderwerp bespreekbaar te maken. Dat is prettig voor naasten én voor een arts. In het geval van acute zorg is het voeren van een gesprek eenvoudiger en gerichter als de wensen van de patiënt al bekend zijn. Zo kunnen we onnodig handelen en eventueel crisismanagement voorkomen.”

“Welke behandelingen wil ik niet en welke wel? Het moet gangbaar zijn om daarover na te denken en dit te bespreken met je dierbaren en zorgverlener”

Handelen in de geest van patiënten en diens wensen
Baars benadrukt dat een behandelwensengesprek waardevolle informatie oplevert die de behandelend arts en andere zorgverleners, zoals wijkverpleegkundigen, houvast geven bij het nemen van besluiten over een behandeling. “Het is geen hard contract, maar het kan je helpen om te handelen in de geest van de patiënt en diens wensen.” Ze merkt dat het gesprek rust kan geven bij de naasten. “Patiënten hebben samen met hun dierbaren nagedacht over bepaalde zaken en kunnen daardoor weloverwogen keuzen maken. Ook hoeven ze niet ineens bij een crisis een moeilijke beslissing te nemen. Dat is winst.”
Ze voegt er desgevraagd aan toe dat de regie na het gesprek bij de patiënt ligt. “Het is niet haalbaar voor huisartsen om deze patiënten elk jaar op te roepen. We houden het praktisch. Ik vraag patiënten om ons te laten weten als er iets gewijzigd is in hun situatie of als ze van mening veranderd zijn. Omdat we het gesprek duidelijk zichtbaar en blijvend zichtbaar invoeren in het patiëntendossier, kunnen we tijdens een consult of visite desgewenst informeren of de eerder aangegeven wensen nog gelden bij de patiënt. Daarbij kun je als huisarts zelf instellen tot wanneer het behandelwensenformulier geldt voor overdracht naar de huisartsenpost. Voorafgaand krijg je dan een melding via de huisartsenpost, wat je kunt gebruiken als reminder of update. Ikzelf doe dat bijvoorbeeld twee jaar na het gesprek, of eerder in bepaalde situaties.”

Gesprek aanbieden
Baars brengt het behandelwensengesprek pro-actief in principe bij, met name kwetsbare, 75-plussers ter sprake. “Ik merk dat het prettig is als je de patiënt en diens achtergrond al kent. Je kunt beter inschatten wanneer en hoe je het gesprek kunt aanbieden. Dat is belangrijk, je houdt rekening met degene die tegenover je zit. Als iemand open staat voor een behandelwensengesprek geven we een folder met uitleg mee. We zetten de patiënt daarmee zelf aan het werk. Tijdens het gesprek komen ze met vragen. Over het algemeen zijn mensen heel positief over een dergelijk gesprek. Ik heb in al die jaren maar drie keer meegemaakt dat een patiënt dit gesprek niet wilde.”
In het project wordt verder nagedacht hoe ze het behandelwensengesprek bij patiënten met een niet-westerse achtergrond ter sprake kunnen brengen.

Huisarts Jennifer Baars: “Dit gesprek kan naasten ook rust geven.”

Methodiek ontwikkeld
In 2016 heeft de projectorganisatie een methodiek voor het behandelwensengesprek ontwikkeld. Ook vonden trainingen voor betrokken huisartsen en specialisten uit het Spaarne Gasthuis plaats. Daarna is geëxperimenteerd met de eerste gesprekken. Op basis van de evaluatie en afstemming met het Advanced Care Planning-project van het Amsterdam UMC is de methode doorontwikkeld en zijn randvoorwaarden opgesteld. Inmiddels zijn alle 185 huisartsen in de regio’s Kennemerland en Haarlemmermeer geïnformeerd.
Het streven is dat dit jaar ongeveer 30% van de huisartsen meedoet. Zij voeren dit jaar minimaal vijf gesprekken en leggen deze vast. Het einddoel is dat in 2019 minimaal 80% van de huisartsen meedoet. Hierbij worden ook alle relevante specialismen uit het ziekenhuis betrokken. Ook wijkverpleegkundigen en poh’s zijn bij dit project aangehaakt.

Op 30 oktober en 8 november 2018 geven Baars en Boekhout een vervolgscholing aan huisartsen en hun poh’s die er in hun praktijk mee aan de slag willen. Ze informeren ook de huisartsenposten, zodat die weet dat huisartsen deze gesprekken voeren met hun patiënten. “Het zou mooi zijn als bij een patiënt die op de Eerste Hulp binnenkomt gekeken wordt of er een behandelwensenformulier is. Maar zover is het nog niet.”

Heb het er gewoon samen over
Het is bijzonder dat in dit project de twee Ros’en (Reos en ZONH) samenwerken met de huisartsencoöperatie Zuid-Kennemerland, het Koepeloverleg Haarlemmermeer, het Spaarne Gasthuis en de twee zorgverzekeraars Zilveren Kruis en Zorg en Zekerheid. “Met beide verzekeraars zijn afspraken gemaakt over de financiering van het behandelwensen gesprek. Daar zijn wij als huisartsen blij mee.”
Baars vindt dat alle kwetsbare ouderen recht hebben op een behandelwensengesprek, dus ook buiten Zuid-Kennemerland en Haarlemmermeer. Ze heeft een ideaal voor ogen: “Het gangbaar zijn van het nadenken over: welke behandelingen wil ik wel en niet? En hierover te praten met je naasten en je behandelend zorgverlener. Dat zou maatschappelijk de norm moeten zijn. Heb het er gewoon samen over.”

Beide huisartsen zijn te bereiken via: behandelwensengesprekken@gmail.com

Corina de Feijter

(Foto: Shutterstock)

Volg ons