“Zelfzorg vereist cultuurverandering”

Posted on 05-12-2016 in Nieuws, Topbericht, Zelfmanagement

Zelfzorg Ondersteund (ZO!) probeert op diverse manieren zelfmanagement beschikbaar te maken voor mensen met een chronische aandoening. “Zelfzorg werkt vooral als de patiënt goede ondersteuning krijgt en de zorgverleners tijd krijgen om een ander gesprek te voeren met de patiënt”, zegt Pieter Jeekel, de drijvende kracht erachter de coöperatie.

Hoe krijgen mensen beter grip op hun ziekte? Hoe kunnen ze aan hun gezondheid werken? Op Zelfzorg Ondersteund vertelt een aantal mensen over hun ervaringen. Bijvoorbeeld Ben: ‘Ik hou controle door zelf te meten, motiveer mezelf met apps en mijn smartwatch en probeer balans te houden wat betreft mijn voeding.’ Werken met zogeheten ‘Kom verder’ ambassadeurs is een recent idee van de coöperatie. “Het motiveert mensen als ze horen hoe anderen met hun ziekte omgaan. Het is nog een zoektocht. Op welke manier kunnen we patiënten en zorgverleners het best ondersteunen, waar hebben zij behoefte aan? We merkten dat mensen graag hun kennis en ervaringen willen delen, vandaar dat we deze landelijke campagne zijn gestart”, aldus Pieter Jeekel.

Zelfzorg in de praktijk – Van zelfmanagement, e-health, zelfzorg, persoonsgerichte zorg wordt veel verwacht, maar de grote belofte moet nog worden ingelost. Zelfzorg moet ervoor zorgen dat mensen meer betrokken zijn bij hun zorg, zaken zelf doen en minder een beroep doen op zorg. Zelfzorg kan ook aansluiten op de beweging rond positieve gezondheid. Zorgenz is benieuwd naar de praktijk en laat de komende weken mensen aan het woord die een visie op zelfzorg hebben en deze vorm van zorg in de praktijk brengen. Pieter Jeekel, directeur van Zelfzorg Ondersteund, opent de reeks.

Zelfmanagement loont
Voor Jeekel behoeft het geen betoog: zelfmanagement is noodzakelijk en loont. “Steeds meer mensen krijgen een chronische aandoening en dat heeft een enorme impact op hun leven. Door deze stijgende aantallen komt de zorg onder druk te staan. Het is van groot maatschappelijk belang als mensen meer aan hun eigen gezondheid kunnen werken en daarbij op de juiste wijze worden ondersteund. Het is dus niet de vraag of we aan zelfmanagement moeten doen, nee, de vraag is hoe we dat goed organiseren.”

Voor eerste lijn ondoorzichtig
In de coöperatie Zelfzorg Ondersteund werken patiëntenvertegenwoordigers, zorgaanbieders en zorgverzekeraars samen aan de implementatie en opschaling van ondersteunende zelfzorg in ons land. Het is een tripartite samenwerking en vrijwel alle zorgverzekeraars (CZ, Zilveren Kruis, VGZ, Menzis, De Friesland, ONVZ), Patiëntenfederatie Nederland, Diabetesvereniging Nederland, het Longfonds en de Hart en Vaatgroep en relevante zorgverlenersorganisaties (NHG, InEeN, LHV, NDF) hebben hun krachten gebundeld.
“Bij de start van de coöperatie in 2013 gebeurde er al heel veel op het vlak van zelfmanagement. Van de 100 zorggroepen waren er 42 actief mee bezig, er waren 20 zelfzorgplatforms, en er was veel wetenschappelijk onderzoek voorhanden. De zorgverzekeraars hanteerden verschillende regels. Voor de eerste lijn was het ondoorzichtig, wat werkt wel en wat niet?”, aldus Jeekel.

Het gaat niet alleen over ICT of nieuwe manier van werken
Circa eenderde van de Nederlanders is chronisch ziek. Hoe wordt zelfzorg een groot succes en voor deze mensen beschikbaar? Hoe krijgt het de grootst mogelijke impact? Dat doet Zelfzorg Ondersteund op een aantal manieren en met diverse hulpmiddelen. Jeekel benadrukt dat bij goede zelfzorg een aantal aspecten belangrijk is. “Het gaat niet alleen over ICT of een nieuwe manier van werken, maar om goed geïnformeerde patiënten en mantelzorgers, een organisatie die ondersteunde zelfzorg faciliteert en ondersteunt, een coachende zorgprofessional, een persoonsgerichte omgeving en zorginkoop en ICT en hulpmiddelen. Dit zijn belangrijke bouwstenen voor goede ondersteunende zelfzorg. We weten dat de eerste lijn er veel in moet investeren en daarvoor gecompenseerd moet worden.”

Implementatie op maat
Zelfzorg Ondersteund staat de zorggroepen met raad en daad bij. Dat gebeurt sinds vorig jaar met Scan & Plan. Met dit programma wordt, onder begeleiding van een consulent en in samenspraak met een vertegenwoordiger van de zorgverzekeraar (meestal de zorginkoper) en een patiënt(vertegenwoordiger), in kaart gebracht waar de zorggroep staat en hoe de zorggroep een stap verder kan komen met de implementatie van ondersteunde zelfzorg. “We werken op dit moment bij 58 van de 100 zorggroepen met dit programma om hen naar een hoger niveau te helpen. Het is beslist geen blauwdruk en we zien ook grote onderlinge verschillen tussen de zorggroepen.”

Eisen aan zelfhulpplatforms
De zelfhulpplatforms, waarmee bedoeld wordt een online platform om contact met een zorgverlener te onderhouden en gegevens uit te wisselen, zijn ook onder de loep genomen. Zelfzorg Ondersteund houdt een overzicht bij van zelfzorgplatforms die voldoen aan de basiseisen voor platforms ondersteunde zelfzorg 2016. Op basis van deze lijst kunnen zorggroepen eenvoudiger de zelfzorgplatforms kiezen die voldoen aan de minimale basiseisen, die gebruikers en experts hebben opgesteld. “We hebben een set van minimale eisen geformuleerd waaraan een platform moet voldoen. Het gaat om eisen die betrekking hebben op functionaliteiten, veiligheid, privacy en koppelingen. Pas als een platform aan deze eisen voldoet, kan het op onze lijst komen en in aanmerking komen voor financiering.” Op dit moment voldoen vijf van de 20 zelfzorgplatforms aan de eisen.

Consult waar patiënt wat aan heeft
Zelfzorg is geen toverwoord en dè patiënt bestaat niet, benadrukt Pieter Jeekel. “Waar het om gaat is dat zorgverleners een ander gesprek aangaan met hun patiënten. Ze gaan andere vragen stellen: wat wil iemand met bijvoorbeeld diabetes bereiken, wat is daarvoor nodig? Hoe kan iemand binnen zijn wensen en mogelijkheden zijn leefstijl beïnvloeden, wat kan iemand zelf doen? Dat is een andere insteek dan puur medisch kijken. Het moet een consult worden waar de patiënt behoefte aan heeft. Zorgverleners moeten kijken wie ze voor zich hebben in de spreekkamer en hoe ze de patiënt kunnen motiveren. Het kan soms om kleine stappen gaan, maar er zijn genoeg voorbeelden te vinden van mensen die geen insuline meer hoeven te spuiten of met minder medicijnen goed zijn ingesteld. We zijn nu samen met het Nivel aan het onderzoeken welke patiëntenprofielen er zijn en of die werken. Ons streven blijft dat zoveel mogelijk mensen profijt hebben van ondersteunde zelfzorg, maar hopelijk zijn we over een paar jaar overbodig.”

Corina de Feijter

Volg ons